اسید سالیسیلیک (Salicylic Acid) یک بتاهیدروکسی اسید است که به عنوان یک ترکیب طبیعی در گیاهان تولید می شود. اسید سالیسیلیک با فرمول شیمیایی C7H6O3 یک ماده جامد سفید تا برنزه و بدون بو است که به آرامی در آب حل می شود.

نمک و استرهای این ماده به عنوان سالیسیلات شناخته می شوند که در صنعت دارو کاربرد دارند.اسید سالیسیلیک از نظر سازمان بهداشت جهانی جزء ایمن ترین و موثرترین داروهای مورد نیاز در یک سیستم بهداشتی است.

اسید سالیسیلیک (SA) یک ترکیب فنولیک ساده است که در طیف گسترده ای از موجودات پروکاریوتی و یوکاریوتی ، از جمله گیاهان سنتز می شود. برگ و پوست درخت بید  حاوی مقادیر زیادی از این ماده است که به عنوان دارویی برای تسکین درد در دنیای باستان استفاده می شد.

خواص فیزیکی و شیمیایی اسید سالیسیلیک چیست ؟

این ترکیب یک اسید آروماتیک کوچک است که نام شیمیایی آن منوهیدروکسی بنزوئیک اسید است. طبیعت این ماده لیپوفیلیک است و در گیاهان به عنوان هورمون رشد عمل می کند.

نقطه جوش و ذوب آن به ترتیب ۲۱۱ و ۳۱۵ درجه سانتی گراد می باشد و حلالیت آن در آب پایین است. این ماده هنگام تجزیه شدن بخارات تحریک کننده و دودی با بوی بسیار ناخوشایند تولید می کند.

این ماده کاربرد وسیعی خصوصا در صنایع داروسازی دارد و رایج ترین کاربرد آن استفاده در داروهای مسکن از جمله آسپرین است. این اسید به دلیل خواص کراتئولیتیک برای لایه برداری پوست نیز مورد استفاده قرار می گیرد و برای درمان آکنه و پسوریازیس کاربرد دارد.

این اسید در شامپوهای ضد شوره نیز مورد استفاده قرار می گیرد زیرا از رسوب سبوم بر روی منافذ پوست و اطراف فولیکول مو جلوگیری کرده و سلول های مرده را از پوست سر پاک می کند.

اسید سالیسیلیک خواص ضدعفونی کننده متوسطی دارد و به عنوان یک ماده باکتریواستاتیک شناخته می شود. این ماده باکتریها را نمی کشد ولی در هرجایی که استفاده شود از رشد باکتریها جلوگیری می کند.

کاربردهای اسید سالیسیلیک:

اسید سالیسیلیک یک ماده ضد التهابی فعال است و به دلیل داشتن توانایی لایه برداری به عنوان یک ماده ضد باکتری موضعی عمل می کند. این اسید آلی به طور گسترده ای در سنتز مواد آلی مورد استفاده قرار می گیرد و به عنوان یک هورمون گیاهی عمل می کند.

مانند سایر اسیدهای هیدروکسی ، اسید سالیسیلیک ماده اصلی بسیاری از محصولات دارویی برای درمان درماتیت سبوروئیک ، آکنه ، پسوریازیس و زگیل است.

این اسید به عنوان ماده نگهدارنده مواد غذایی ، ضد باکتری و ضد عفونی کننده استفاده می شود. آسپرین (استیل سالیسیلیک اسید یا ASA) را می توان با استری شدن گروه هیدروکسیل فنولیک این ماده با گروه استیل از انیدرید استیک یا کلرید استیل تهیه کرد.

عوارض جانبی

این ترکیب به عنوان یک داروی موضعی، برخلاف اسیدهای آلفا هیدروکسی قادر به نفوذ و تجزیه چربی ها و لیپیدها است و در غلظت های بسیار بالا باعث سوختگی شیمیایی متوسط در پوست می شود. اگر حلال آن  الکل ، استون یا روغن باشد ، ممکن است به پوشش منافذ پوست آسیب برساند.

اسید سالیسیلیک ۲۰ تا ۵۰ درصد به شکل پماد برای از بین بردن زگیل و تگ های پوستی استفاده می شوند ولی نباید روی صورت یا برای درمان آکنه استفاده شود. استفاده مکرر از این ماده ممکن است بدون افزایش اثربخشی منجر به افزایش عوارض جانبی شود.

برخی از افراد نسبت به این اسید و ترکیبات آن حساسیت دارند. همچنین اگر غلظت بالای پماد سالیسیلیک اسید بر روی درصد زیادی از سطح بدن اعمال شود ، مقادیر بالایی از این ماده می تواند وارد خون شود و برای جلوگیری از عوارض بعدی نیاز به همودیالیز است.

این ماده در گیاهان به صورت اسید سالیسیلیک آزاد و استرهای کربوکسیله و گلیکوزیدهای فنلی وجود دارد. مطالعات متعدد نشان می دهد كه انسان این ماده را به میزان قابل توجهی متابولیزه می كند.

نوشیدنی ها و غذاهای حاوی مقادیر بالای این اسید شامل آبجو ، قهوه ، چای ، میوه ها و سبزیجات ، سیب زمینی شیرین ، آجیل و روغن زیتون هستند. گوشت ، مرغ ، ماهی ، تخم مرغ ، لبنیات ، شکر و نان و غلات حاوی مقادیر کمی از این ماده هستند.

برخی از افراد به علت حساسیت نسبت به سالیسیلات موجود در رژیم غذایی ممکن است علائم واکنش آلرژیک مانند آسم برونش ، رینیت ، اختلالات دستگاه گوارش یا اسهال نشان دهند.