در این مقاله بررسی می‌کنیم سولفات چیست؟ در چه محصولاتی و چرا به کار می‌رود؟ عوارض سولفات ها برای پوست و مو کدام است؟

سولفات ها چیستند؟
سولفات‌‌ها در اصل نمک هستند که از واکنش سولفوریک اسید(sulfuric acid) با ماده شیمیایی دیگری ایجاد می‌شوند. اما اخیرا ما اصطلاح سولفات‌ها را برای ترکیبات خاصی با پایه سولفات به کار می‌بریم که باعث نگرانی‌مان شده ‌است: سدیم لوریل سولفات (SLS) و سدیم لورت سولفات (SLES). این دو ترکیب از نفت و منابع گیاهی مانند نارگیل و روغن نخل(پالم) به دست می‌آید.

کاربرد اصلی SLS و SLES در محصولات ایجاد کف است که سبب ایجاد قدرت پاک کنندگی بیشتر می‌شود. اگر چه سولفات‌ها برای ما «بد» نیستند اما بحث‌های زیادی پیرامون استفاده یا عدم استفاده از آن‌ها وجود دارد.

سولفات‌ها چه کار می‌کنند؟ سورفکتانت چیست؟
می‌دانیم آب و روغن با هم ترکیب نمی‌شوند پس برای فرموله کردن هر محصول مراقبتی یا زیبایی که حاوی آب و روغن باشد نیاز به ماده‌ای است که کشش سطحی مولکول را از بین برده اتصال مولکول‌های آب و روغن را ممکن کند این ماده سورفکتانت نام دارد.

در شوینده‌ها نیز سورفکتانت کشش سطحی (surface tension)  بین آب و روغن را کاهش می‌دهد و با ایجاد کف سبب حل شدن روغن در آب می‌شود.

SLS ها به عنوان سورفکتانت در بسیاری از شوینده‌‌ها و محصولات بهداشتی به کار می‌رود. سدیم لورت سولفات (SLES)  نیز سولفاتی با فرمولاسیون مشابه است که کم‌تر از سدیم لوریل سولفات (SLS) ایجاد تحریک و آزردگی می‌کند.

سولفات‌ها در چه محصولاتی هستند؟
محصولات زیبایی و بهداشتی مانند فوم اصلاح، بالم لب، ضدعفونی کننده دست،‌ کرم‌پودر و کرم‌های زیرساز آرایشی، برخی ضدآفتاب‌ها، پاک‌کننده‌های آرایش، لایه‌بردارها و صابون‌های مایع و جامد
محصولات مراقبت از مو مانند شامپو، ماسک مو،‌ نرم کننده،‌ رنگ مو و ژل‌های حالت دهنده مو
محصولات مراقبت از دندان مانند خمیردندان، سفیدکننده‌های دندان و دهان‌شویه‌‌ها
محصولات حمام روغن حمام، نمک حمام، شامپو بدن، کرم و لوسیون بدن، کرم‌های موبر، کرم‌های دست
همه این محصولات به طور موضعی استفاده می‌شود و مستقیم با پوست بدن در تماس هستند.

SLS به عنوان ماده افزودنی در برخی محصولات غذایی به عنوان امولسیون‌ساز یا تغلیظ کننده استفاده می‌شود. این ترکیب را می‌توان در برخی مواد غذایی صنعتی مانند پودر  تخم‌مرغ، برخی انواع مارشمالو و پودرهای نوشیدنی آماده یافت.

سولفات‌ها را چگونه در لیست ترکیبات محصول پیدا کنیم؟
سولفات‌ها را با نام‌های زیر در لیست ترکیبات محصولات می‌بینید:

sodium laureth sulfate
sodium lauryl sulfate
sodium cetearyl sulfate
magnesium sulfate
ammonium lauryl sulfate
sodium trideceth sulfate
TEA-lauryl sulfate
magnesium laureth sulfate
sodium C14-16 olefin sulfonate
aluminum sulfate
ammonium laureth sulfate
magnesium oleth sulfate
  Sodium Xylene Sulfonate
 sodium coco sulfate
 TEA dodecylbenzenesulfonate
sodium trideceth sulfate
sodium myristyl sulfate
ammonium lauryl ether sulfate
sodium myreth sulfate

عوارض سولفات ها برای پوست چیست؟ یا آیا سولفات‌ها مضرند؟
اول از همه لازم است بدانیم FDA (اداره غذا و دارو آمریکا) SLS ها یا سولفات‌ها را ایمن می‌داند و بر خلاف آن چه ممکن است شنیده یا خوانده باشیم سولفات‌ها باعث سرطان نمی‌شوند.

بیرونی‌ترین لایه پوست برای جلوگیری از ورود مواد مضر به داخل پوست ایجاد شده و دقیقا سورفکتانت‌ها سلامت این قسمت از پوست را تحت تاثیر قرار می‌دهد. ضعیف شدن سد دفاعی پوست، آن را در برابر سایر ترکیبات شیمیایی آسیب‌پذیرتر می‌کند.

برخی از انواع سورفکتانت‌ها بیشتر سبب تحریک و آزردگی پوست می‌شوند. برای این که ثابت شود ترکیبی مضر، تحریک‌کننده یا حساسیت‌زاست می‌بایست هم در مطالعات تحریک‌کننده بودن این ترکیب برای پوست را ثابت کنند و هم باید توانایی نفوذ به پوست را داشته باشد که سولفات‌ها (SLS) هر دو این ویژگی‌ها را داراست.

در سال ۲۰۰۳ محققان آلمانی سولفات‌ها را از نظر میزان ایجاد التهاب در پوست روی ۱۶۰۰ بیمار آزمایش کردند و ۴۲ درصد از افراد دچار واکنش‌های تحریکی و التهابی شدند(wiley)

مطالعه دیگری روی ۷ نفر در یک دوره سه ماهه و نیم نشان داد تماس بی وقفه سبب ایجاد تحریک و التهاب می‌شود اما زمانی که تماس پوست با SLS ها متوقف شود تحریک و التهاب فروکش می‌کند(NIH).

نتایج مطالعه دیگری نشان داد هر چه آب هنگام استفاده از SLSها گرم‌تر باشد، عوارض سولفات‌ها بیشتر خواهد بود.(pubmed)

در حقیقت عوارض سولفات‌ها در تحریک پوست تا حدی شناخته شده است که در آزمایش‌های پوستی از آن به عنوان کنترل مثبت استفاده می‌شود. یعنی میزان حساسیت و تحریک کنندگی محصولات و ترکیبات جدید را در آزمایش‌های پوستی با SLSها یا سولفات‌ها مقایسه و اندازه‌گیری می‌کنند.

نشانه‌های حساسیت به سولفات‌ها قرمزی، خشکی، خارش و پوسته پوسته شدن پوست و ایجاد زخم در ناحیه تماس است.

درباره استفاده از SLSها در محصولات آرایشی و بهداشتی، آخرین بررسی مطالعه ارزیابی ایمنی سولفات‌ها که در سال ۱۹۸۳ برای اولین بار در International Journal of Toxicology منتشر شد نشان داد استفاده از سولفات‌ها در محصولاتی که زمان کمی روی پوست قرار گرفته و بلافاصله شسته می‌شود ایمن است.

در این گزارش آمده است در محصولاتی که مدت بیشتری روی پوست می‌مانند غلظت سولفات‌ها در محصول نباید بیشتر از ۱٪ باشد.

با این حال همین ارزیابی‌ها احتمال خطر استفاده از سولفات‌ها، هر چند خطر بسیار کم را برای انسان نشان می‌دهد. برخی آزمایش‌ها نشان می‌دهد قرار گرفتن مداوم پوست در معرض سولفات‌ها می‌تواند موجب تحریک خفیف تا متوسط در پوست حیوانات شود.

با این وجود این ارزیابی به این نتیجه رسید استفاده از سولفات‌ها در محصولات آرایشی و بهداشتی ایمن است. زیرا اغلب این محصولات از نوع شوینده هستند که پس از تماس کوتاه مدت از روی پوست شسته می‌شوند.

[box type=”shadow” align=”aligncenter” class=”” width=””]طبق بیشتر تحقیقات سولفات‌ها ترکیباتی تحریک کننده هستند اما سرطان‌زا نیستند. مطالعات نشان داده هیچ ارتباطی بین استفاده از سولفات‌ها و افزایش خطر ابتلا به سرطان وجود ندارد.[/box]

عوارض سولفات ها برای مو
به دلیل این که سولفات ها پاک کننده موثری هستند به طور گسترده در شامپوها به کار می‌روند. سولفات‌ها قادرند به خوبی چربی و آلودگی را در خود حل کنند و این نقطه قوت را شاید بتوان نقطه ضعف سولفات‌ها نیز دانست. قدرت پاک کنندگی زیاد سولفات‌ها سبب می‌شود چربی طبیعی مو که باعث سلامت و درخشندگی موها می‌شود از بین رفته و موها خشک و شکننده شوند.

هم‌چنین سولفات‌ها ممکن است باعث خشکی و تحریک پوست کف سر شوند.

اما این که «سولفات‌ها رنگ موهای رنگ شده را از بین می‌برد» یا «برای موهای رنگ شده حتما باید از شامپو بدون سولفات استفاده کرد» از جمله باورهای غلط رایج است. در حقیقت اثر سولفات‌ها بر موهای رنگ شده بدتر از پاک‌کننده‌های دیگر نیست. چون سولفات‌ها خاصیت چربی‌زدایی قوی دارند و موهای رنگ شده ذاتا خشک‌ترند سولفات‌ها ممکن است موجب تشدید خشکی موهای رنگ شده شوند.

هم‌چنین محصولات مراقبت از مو حاوی سولفات می‌تواند سبب ایجاد آکنه در خط رویش مو در پیشانی یا پشت گردن شود.

دیگر نگرانی‌ها درباره سولفات‌ها
سلامت : استفاده طولانی مدت از سدیم لوریل سولفات(SLS) و سدیم لورت سولفات(SLES) می‌تواند چشم، پوست و ریه را تحریک کند. هم‌چنین سدیم لورت سولفات(SLES) ممکن است به ماده‌ای به نام ۱,۴-dioxane آلوده باشد. مطالعات آزمایشگاهی روی حیوانات نشان داده این ترکیب می‌تواند سبب بروز سرطان شود. دقت کنید سولفات‌ها لزوما آلوده به این ترکیب نیستند و این آلودگی در فرایند استخراج اتفاق می‌افتد.
محیط زیست : گفتیم سولفات‌ها را از منابع گیاهی نیز می‌توان استخراج کرد. استفاده از روغن پالم یا درخت نخل برای استخراج سولفات‌ها سبب نگرانی درباره از بین رفتن جنگل‌های گرمسیری شده است. هم‌چنین وجود سولفات‌ها در آب فاضلاب می‌تواند برای موجودات آبزی سمی باشد. به دلیل این نگرانی‌های زیست محیطی بسیاری از مصرف‌کنندگان و تولیدکنندگان اخیرا سعی می‌کنند از گزینه‌های سازگار با محیط زیست استفاده کنند.
آزمایش روی حیوانات : بسیاری از محصولات حاوی سولفات برای اندازه‌گیری میزان تحریک پوست، چشم و ریه روی حیوانات آزمایش می‌شوند. به همین دلیل بسیاری از افراد با استفاده از سولفات‌ها در محصولات آرایشی و بهداشتی مخالفند.

سولفات‌ ها در چه شرایطی بی‌خطرند؟
به دلیل وجود اطلاعات گمراه‌کننده باز هم لازم است اشاره کنیم هیچ مشاهده معتبری درباره ارتباط سولفات‌ها با سرطان، ناباروری و مشکلات هورمونی وجود ندارد. این ترکیبات شیمیایی ممکن است در استفاده طولانی مدت در بدن تجمع پیدا کنند اما باز هم مقدار آن بسیار اندک است.

[highlight color=”yellow”]بیشترین خطر استفاده از سولفات‌ها یا محصولات دارای SLS و SLES، تحریک چشم، پوست،دهان و ریه‌ است. هم‌چنین برای افرادی که پوست حساس و مستعد آکنه دارند، سولفات‌ها ممکن است منافذ پوست را مسدود کرده و سبب ایجاد آکنه شوند.[/highlight]

اخیرا بسیاری از تولیدکنندگان از غلظت‌های بسیار کم سولفات‌ها در محصولات خود استفاده می‌کنند اما همین مقدار کم هم در تماس طولانی مدت با پوست می‌تواند سبب تحریک و قرمزی پوست شود و بدیهی است هر چه محصول کم‌تر روی پوست بماند میزان تحریک کم‌تر است.

نوع محصول                                                   متوسط غلظت سدیم لوریل سولفات
شوینده صورت                                               ۱ درصد
روان کننده برای قرص و کپسول‌های حل شدنی     ۰.۵ تا ۲ درصد
خمیردندان                                                    ۱ تا ۲ درصد
شامپوها                                                     ۱۰ تا ۲۵ درصد

در نظر داشته باشید غلظت سولفات‌ها در محصولات تمیزکننده خانگی می‌تواند از این هم بالاتر باشد. مانند بسیاری از  محصولات پاک کننده (چه حاوی سولفات باشد یا فاقد آن) قرار گرفتن طولانی مدت در معرض این ترکیبات می‌تواند موجب تحریک پوست و چشم شود. هم‌چنین توصیه می‌شود هنگام کار با این محصولات حتی انواع فاقد سولفات حتما محیط دارای تهویه باشد تا از تحریک و آسیب ریه جلوگیری شود.

آیا باید از محصولات فاقد سولفات استفاده کنیم؟
این موضوع تا حد زیادی به نگرانی و دغدغه‌های شما بستگی دارد. اگر پوست حساس دارید و نگران آزردگی، حساسیت و قرمزی پوست خود هستند و احتمال می‌دهید علت آن می‌تواند محصولات حاوی سولفات باشد، می‌توانید به مدت دو هفته از محصولات فاقد سولفات استفاده کنید و ببینید آیا تفاوت چشمگیری در پوست و موی خود ملاحظه می‌کنید یا خیر. در نظر بگیرید تاثیر سولفات روی پوست و موی شما به نوع سولفات و نحوه استخراج آن نیز ممکن است بستگی داشته باشد.

گزینه‌های طبیعی شامل موارد زیر است:

پوست و مو : برای شست و شوی پوست و مو از شویند‌ه‌های جامد با پایه روغنی به جای شویند‌ه‌های مایع و شامپو‌ها استفاده کنید.
تمیزکننده خانگی: از سرکه سفید رقیق شده و جوش شیرین برای تمیز کردن استفاده کنید و حتی هنگام کار با سرکه نیز پنجره‌ها را باز بگذارید. اگر نمی‌توانید بوی سرکه را تحمل کنید از آبلیمو استفاده کنید. با جست و جو در اینترنت بی شک گزینه‌های دیگری نیز خواهید یافت.

اگر نگران محیط زیست و آسیب به حیوانات هستید متاسفانه هیچ راهی برای جلوگیری از استفاده از نفت در تولید SLES  یا سدیم لورت سولفات وجود ندارد. حتی محصولاتی که فاقد سولفات هستند ممکن است لزوما فاقد ترکیبات نفتی نباشند. استفاده از سولفات‌های با منشا گیاهی نیز به شکل دیگری به محیط زیست آسیب می‌زند. پس راه بهتر این است محصولاتی خریداری کنید که دارای تاییدیه fair trade یا ethical trade باشند.

خط آخر …
در سال‌های اخیر سولفات‌ها به دلیل روش تولید و باور غلط سرطان‌زا بودن شهرت بدی پیدا کرده‌اند و مصرف‌کنندگان بیشتر از آن‌چه باید از این ترکیبات ترسیده‌اند اما همان‌طور که اشاره شد مهم‌ترین عارضه سولفات‌ها تحریکاتی است که ممکن است در پوست، چشم و ریه‌ها ایجاد کند. به مدت یک تا دو هفته استفاده از محصولات حاوی سولفات را کاملا کنار بگذارید و ببینید آیا تفاوتی ایجاد می‌شود یا نه. اگر واقعا تفاوت چشمگیری دیدید می‌توانید سولفات‌ها را به عنوان عامل اصلی تحریک و قرمزی پوست برای همیشه کنار بگذارید و از محصولات بدون سولفات استفاده کنید.

و در پایان بدانید وجود سولفات‌ها در محصولات مراقبتی و بهداشتی و حفظ بهداشت ضروری نیست و اگر برای شما ممکن است و به محصولات فاقد سولفات دسترسی دارید می‌توانید از محصولات فاقد سولفات استفاده کنید.